Το πλαγκτόν

Η γνωριμία μας με το πλαγκτόν

(επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου στις 18/4/2021)

Ομάδα Εργασίας 

Κάτια Ριτζάκη, Στέλλα Θεοχάρη, Θοδωρής Καραγεωργάκης,Μαργαρίτα Μπακοπούλου & Κυριακή Λιακοπούλου 

Τι κοινό έχουν τα σύννεφα στον ουρανό, τα ψάρια που βάζουμε στο τραπέζι μας, η υπέροχη μυρωδιά της θαλασσινής αύρας, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, αλλά και η κάθε ανάσα που παίρνουμε; Οφείλουν την ύπαρξή τους στο πλαγκτόν. Το πλαγκτόν περιλαμβάνει όλους τους οργανισμούς, που κατά πλειοψηφία είναι μικρότεροι από ένα χιλιοστόμετρο και παρασύρονται με τα ρεύματα στους ωκεανούς, στις λίμνες, τα ποτάμια και στις θάλασσες. Και η περίεργη ονομασία του είναι ελληνική, για την ακρίβεια αρχαιοελληνική: προέρχεται από τη λέξη «πλαγκτός», που σημαίνει «περιπλανώμενος».

Το πλαγκτόν αποτελείται από μια τεράστια ποικιλία ειδών που με βάση τη λειτουργική τους θέση στο υδάτινο περιβάλλον διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Τα βακτήρια, το φυτοπλαγκτόν και το ζωοπλαγκτόν.

Τα βακτήρια, λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους, έγιναν αντιληπτά στη θάλασσα μόλις τη δεκαετία του 1970, με την εξέλιξη της τεχνολογίας για τη δειγματοληψία του πλαγκτόν. Μια κατηγορία φωτοσυνθετικών βακτηρίων, τα κυανοβακτήρια, εμφανίστηκαν στον πλανήτη πριν από περίπου 3 δισεκατομμύρια χρόνια και θεωρούνται ότι είναι οι πρώτοι οργανισμοί που παρήγαγαν οξυγόνο, δημιουργώντας έτσι τις συνθήκες για την εξέλιξη των πιο αναπτυγμένων μορφών ζωής.

Η δεύτερη κατηγορία είναι το φυτοπλαγκτόν. Το φυτοπλαγκτόν βρίσκεται κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, όπου υπάρχει αρκετό φως, και η πυκνότητά του μπορεί να φθάσει έως και χιλιάδες κύτταρα σε ένα κουτάλι θαλασσινού νερού. Διακρίνεται σε τρεις βασικές ομάδες οργανισμών, τα διάτομα, τα δινομαστιγωτά και τα κοκκολιθοφόρα. Το φυτοπλαγκτόν ή μικροφύκη μαζί με τα κυανοβακτήρια αποτελούν τη βάση της τροφικής αλυσίδας στη θάλασσα. Όπως τα φυτά στη ξηρά, έτσι και το φυτοπλαγκτόν στη θάλασσα δεσμεύει με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης ηλιακή ενέργεια, νερό, θρεπτικά άλατα και διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα και παράγει οργανικές ουσίες, απελευθερώνοντας οξυγόνο.

Η τρίτη κατηγορία αφορά το ζωοπλαγκτόν, το οποίο αποτελείται από τεράστια ποικιλία ειδών σε ευρύ φάσμα μεγεθών. Περιλαμβάνει είδη μικροσκοπικά, μονοκύτταρα, όπως τα ακτινόζωα και τα τρηματοφόρα και πολυκύτταρα, όπως τα κωπήποδα, τα ευφαυσεώδη (ή κριλ) και τα πτερόποδα. Επίσης περιλαμβάνει τα μικρά στάδια ανάπτυξης των ψαριών (ιχθυοπλαγκτόν) αλλά και των περισσότερων θαλάσσιων οργανισμών. Στο ζωοπλαγκτόν υπάγονται και άλλοι οργανισμοί με μεγάλο μέγεθος, όπως οι μέδουσες και τα σιφωνοφόρα, επειδή παρασύρονται και αυτά με τα ρεύματα. Το ζωοπλαγκτόν διακρίνεται σε φυτοφάγο και σαρκοφάγο, ενώ εντοπίζεται πιο άφθονο σχετικά κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας.

Και μπορεί το πλαγκτόν να μην το... πιάνει κυριολεκτικώς το μάτι μας, αφού τα περισσότερα είδη είναι αόρατα διά γυμνού οφθαλμού, ωστόσο αποτελεί τον «κυρίαρχο» των θαλασσών αφού η συνολική βιομάζα του είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από αυτή όλων των θαλάσσιων οργανισμών που μπορούμε να δούμε (ψάρια, γαρίδες, δελφίνια, φάλαινες κ.ά.), ενώ η βιοποικιλότητά του αντιστοιχεί σε πολλές χιλιάδες είδη (με βάση αυτά που έχουν μέχρι στιγμής αναγνωριστεί). Η βιοποικιλότητα και η αφθονία του πλαγκτόν ποικίλλουν ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος, την απόσταση από την ακτή, το βάθος, την εποχή και τη ρύπανση. Όταν οι συνθήκες στο νερό είναι ευνοϊκές για την ανάπτυξη του φυτοπλαγκτόν, συμβαίνουν πληθυσμιακές εκρήξεις που ονομάζονται «ανθίσεις» (blooms), με σημαντικά οφέλη για τη θαλάσσια τροφική αλυσίδα. Οι πληθυσμιακές ανθίσεις κάποιες φορές είναι ορατές από το Διάστημα με τους δορυφόρους, καθώς η επιφάνεια της θάλασσας χρωματίζεται ανάλογα με το είδος. Άλλες φορές πάλι, κάποιοι πλαγκτονικοί οργανισμοί εκπέμπουν φως, φαινόμενο που ονομάζεται βιοφωσφορισμός.

Το φυτοπλαγκτόν αποτελεί τροφή για πλήθος μικροσκοπικών οργανισμών στη θάλασσα, ενώ το φυτοφάγο και το σαρκοφάγο ζωοπλαγκτόν αποτελούν με τη σειρά τους τροφή για τις προνύμφες όλων των ψαριών αλλά και για τα ενήλικα πλαγκτονοφάγα ψάρια (π.χ. σαρδέλες και γαύρος). Ψηλότερα στην τροφική αλυσίδα βρίσκονται τα σαρκοφάγα ψάρια ή θηρευτές (π.χ. τόνος), τα θαλασσοπούλια, τα θαλάσσια θηλαστικά (π.χ. δελφίνια και φάλαινες), η πολική αρκούδα και τελικά ο άνθρωπος. Το ζωοπλαγκτόν αποτελεί αποκλειστική τροφή για κάποια τεράστια ζώα, όπως η γαλάζια φάλαινα, που είναι το μεγαλύτερο ζώο στον πλανήτη και ο φαλαινοκαρχαρίας που είναι το μεγαλύτερο ψάρι στον ωκεανό. Σημαντικό μέρος της τροφικής αλυσίδας αποτελεί και ο αποκαλούμενος «μικροβιακός βρόγχος». Σε αυτόν ανήκουν τα βακτήρια, που τρέφονται με το νεκρό οργανικό υλικό που βυθίζεται και ονομάζεται θαλάσσιο χιόνι, τα οποία αποτελούν τροφή για τα μονοκύτταρα πρωτόζωα, που με τη σειρά τους αποτελούν τροφή για το πολύ μικρό σε μέγεθος ζωοπλαγκτόν.

Πηγές : Εργαστήριο Τοξικολογικό Ελέγχου Γεωργικών Φαρμάκων, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο